Beide schriftlezingen gaan over de verhouding tussen rijk en arm. Een thema dat we vaak tegenkomen in de Bijbel. Verrijking wordt veroordeeld. Niet zozeer rijkdom als zodanig, maar verrijking ten koste van anderen. Natuurlijk, armoede is van alle tijden, maar armoede is géén natuurwet: iemand is nooit zómaar arm, mensen worden arm gemáákt.
Armoede heeft meestal een aanwijsbare oorzaak: namelijk onrechtvaardigheid!
Laten we 'ns kijken naar de profeet Amos. We hoorden hem zojuist in de eerste lezing. Amos leefde midden 8e eeuw voor Christus. Zijn prediking draait eigenlijk maar om dat éne thema: gerechtigheid: het opkomen voor de armen, voor een eerlijke verdeling van land en de vruchten ervan. In de eerste lezing pakt Amos de rijken en de machtigen in zijn land hard aan. Opvallend is dat hij dit doet in termen van de traditie, van rituelen en voorschriften. Hij verwijt hen dat zij sjoemelen met de nieuwe maan en met de sabbat, wanneer de markt gesloten is. De rijken kunnen niet wachten op het moment dat ze zich nog meer kunnen verrijken ten koste van de armen, door hun graan tegen woekerprijzen te verkopen. Ze maken de èfa, de maat waarmee ze het graan afwegen, kleiner. Ze maken de sjèkel, het gewicht waarmee ze het geld wegen dat ze ervoor krijgen, zwaarder. Ze knoeien met de weegschaal, dit alles tegen de voorschriften van de Thora, de Joodse Wet. De zwakken en de armen worden verhandeld en bedrogen. Het zijn flagrante uitingen van ongerechtigheid in de ogen van God, namens wie Amos spreekt.
In het Evangelie richt Jezus zich tot zijn leerlingen en daarmee ook tot ons: Hij spreekt over een rentmeester, een econoom. Vier hoofdstukken eerder in het Lucasevangelie is ook sprake van een rentmeester. Deze moet twee eigenschappen bezitten: hij moet trouw zijn en verstandig. In het evangelie van zojuist is de rentmeester wél verstandig, maar niet trouw. Verstandig in de zin van sluw, want hij is uit op eigen voordeel. Maar niét trouw: dit blijkt uit de tweede helft van het evangelie. Jezus' conclusie is: Wie verstandig handelt maar onbetrouwbaar is, zit aan de foute kant. Jezus zegt: 'Je kunt niet God dienen én de mammon'. En met het begrip mammon wordt bedoeld een opeenstapeling van rijkdom, de begeerte naar steeds méér… Opnieuw dus een scherpe veroordeling van verrijking ten koste van anderen.
Zowel in Amos' tijd als in Jezus' tijd leidt verrijking tot onrechtvaardige verhoudingen en uiteindelijk tot ontwrichting van de maatschappij.
En dit geldt onverminderd óók in onze tijd. Onrechtvaardige verhoudingen leiden vroeg of laat tot oorlog of zelfs burgeroorlog. Overal ter wereld zien we hiervan de voorbeelden: denk aan blank tegenover zwart in Amerika, wat in het verleden leidde tot de Burgeroorlog. En niet alleen in het verleden: rassenhaat woekert nog altijd voort en leidt tót op de dag van vandaag tot bruut geweld. Denk aan Apartheid nog niet zo lang geleden in Zuid Afrika, aan slavernij, weliswaar lang geleden afgeschaft, maar waarvan de gevolgen tót in het heden nog duidelijk merkbaar zijn. Enzovoorts. Ik denk dat we er niet ver naast zitten als we zeggen dat bijna alle godsdienstoorlogen ontstaan uit sociale achterstelling...
Het is goed om hierbij stil te staan aan het begin van de vredesweek.
Werken aan rechtvaardige maatschappelijke verhoudingen - in het klein en in het groot - is werken aan vrede, in de eigen omgeving en op wereldschaal.
Zo moet economische groei ten goede te komen aan álle groepen in de maatschappij, niet alleen aan hen die het tóch al goed hebben. Humaan vluchtelingenbeleid is absoluut noodzakelijk voor een stabiele samenleving. Dat betekent dus goede huisvesting, goede omstandigheden en goede begeleiding door allerlei stichtingen en de overheid. Klimaatbeheersing wereldwijd is ábsoluut noodzakelijk voor de leefbaarheid van onze Aarde, en óók ábsoluut noodzakelijk om wereldwijde sociale ongelijkheid en dus onrust te voorkomen. Al deze zaken zijn hele concrete voorbeelden van het bouwen aan vrede.
Rechtvaardige verhoudingen verbíndt mensen, óver alle grenzen heen. Vrede verbindt in positieve zin, lokaal én over grenzen, wereldwijd. Ik denk dat dit een eigentijdse manier is voor het bouwen aan wat Bijbels het 'Koninkrijk Gods' wordt genoemd. Geen zweverig gepraat dus, maar een heel concrete invulling van het ideaal waar ook Amos en Jezus zich voor hebben ingezet.
Lezingen: Amos 8,4-7; Lucas 16,1-13
Pastor Frank van Roermund o.praem.
